محمد مصدق
در بهار سال ۱۲۶۱ شمسی در یک خانوادهٔ اشرافی و بانفوذ دیوانی در دورهٔ
قاجاریه، در محلهٔ سنگلج در تهران به دنیا آمد. سال ۱۲۸۰ خورشیدی، مصدق که
در آن زمان ۱۹ سال داشت زهرا دختر میرزا زین‌العابدین
تهرانی سومین امام جمعه تهران را به همسری اختیار کرد. زهرا ابتدا ملقب به
شمس‌السلطنه بود. پس از مرگ مادرش، دختر ناصرالدین شاه که لقب ضیاالسلطنه
را داشت، این لقب به شمس السلطنه که همسر مصدق بود داده شد. ازدواج این دو
۶۴ سال تا پایان زندگانی اشان ادامه یافت. این زوج دو پسر به نامهای احمد و غلامحسین و سه دختر به نامهای منصوره و ضیااشرف و خدیجه به دنیا آوردند.
مصدق‌السلطنه در سال ۱۲۸۷ خورشیدی برای ادامه تحصیلات خود به فرانسه
رفت و پس از پایان یافتن تحصیل علوم مالیه در مدرسه علوم سیاسی پاریس به
سویس رفت و به دریافت درجه کارشناسی ودکتری در رشته حقوق در دانشگاه نوشاتل
نائل آمد. موضوع پایان‌نامه کارشناسی او مسوولیت دولت برای اعمال خلاف
قانونی مستخدمین در موقع انجام وظایف و قاعده منع استرداد مقصرین سیاسی
بود. دکترای وی وصیت در فقه اسلام و مذهب شیعه بود. مصدق اولین ایرانی است
که دررشته حقوق دارای مدرک دکترا میباشد.
سیاست‌مدار، حقوقدان، نمایندهٔ چند دوره مجلس شورای ملی، و نخست‌وزیر ایران در سال‌های ۱۳۳۰ (۲۸ آوریل ۱۹۵۱) تا ۱۳۳۲ (۱۹ اوت ۱۹۵۳) بود. او پس از ترور سپهبد حاج‌علی رزم‌آرا و نخست‌وزیری کوتاه‌مدت حسین علاء به نخست‌وزیری رسید .
وی رهبر نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران
شناخته میشود، چراکه تا پیش از آن نفت ایران زیر سلطهٔ دولت بریتانیا از
طریق شرکت نفت ایران و انگلیس (سلف شرکت بریتیش پترولیوم و به اختصار BP)
اداره می‌شد. مصدق پس از کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲، در دادگاه نظامی محاکمه
شد و علی‌رغم دفاعیهٔ مستندی که از کارها و دیدگاه‌های خود ارائه کرد، به
سه سال زندان محکوم شد.
پس از تحمل سه سال زندان، به دستور محمدرضاشاه پهلوی،
مصدق به ملک خود در قلعه احمدآباد تبعید شد و تا پایان زندگی زیر نظارت
شدید دولت در حصر خانگی زیست؛ تا این که سرانجام در ۱۴ اسفند ۱۳۴۵ بر اثر
بیماری سرطان در ۸۴ سالگی در بیمارستان نجمیه تهران تحت نظر ماموران سازمان
امنیت درگذشت و بعلت مخالفت محمدرضاشاه پهلوی با دفن او در جوار مزار
شهدای سی تیر در قبرستان ابن بابویه، در احمد آباد مصدق به خاک سپرده شد.
محمد مصدق
چهره آزادی خواه پرشور و استعمارستیزی بود که بر کشورهای خاور میانه همچون
مصر و عراق تأثیر گذاشت. او نخستین دولتمرد خاورمیانه بود که با اجرایی
کردن اندیشه ملی شدن صنعت نفت پرچم مبارزه اقتصادی با قدرت‌های استعماری را
برافراشت.
از این رو در کشورهای خاورمیانه از او به عنوان «زعیم الشرق» یاد می‌شد و حتی جمال عبدالناصر
خیابانی را در قاهره به نام محمد مصدق نهاد که اکنون نیز به این نام
خوانده میشود. به هرحال او به طرق مختلف سرمشقی برای ملی گرایان خاورمیانه
همچون جمال عبدالناصر بود
وی هم‌چنین از طرفداران انقلاب مشروطه
ایران بود و معتقد بود که شاه فقط باید نمادی برای وحدت باشد. مصدق در
دوران نخست وزیری کوشید تا قدرت شاه را محدود به چارچوب مشخص شده در قانون اساسی مشروطه کند. در این دوره محمد مصدق به وضوح، قدرت برتر کشور (نسبت به شاه) بود.
